|
 O Ρόλος και η Σημασία του στην Καθημερινή Ζωή από την Αρχαιότητα μέχρι Σήμερα. Αν μελετήσει κανείς το ρόλο που έπαιξε και παίζει το κοχύλι στη ζωή του
ανθρώπου, θα διαπιστώσει εύκολα ότι αυτό υπήρξε κοντά του σε κάθε στιγμή
της πορείας του, από τη μακρινή αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Το
όστρακο πέρασε κυρίως σαν σύμβολο ομορφιάς στην αρχαία Ελλάδα, σαν υλικό
επεξεργασίας στη ρωμαϊκή εποχή, σαν θρησκευτικό σύμβολο στη βυζαντινή
αυτοκρατορία, σαν οικονομική μονάδα στην προ-κολομβιανή περίοδο στην
Αμερική και την Αφρική, σαν αντικείμενο Τέχνης και Αρχιτεκτονικής στην
Αναγέννηση, (συμπεριλαμβανομένων και των εποχών Baroque και Rococo) και
τέλος σαν βασιλικό και αριστοκρατικό προνόμιο στη βικτωριανή εποχή.
Το κοχύλι βρέθηκε να παίζει ουσιαστικούς ρόλους στην ιστορία, στην
οικονομία, στην αρχιτεκτονική, στις καλές τέχνες, στη θρησκεία, στη
μουσική και το χορό, στη διακόσμηση, στη διαφήμιση, καθώς και στη
μαγειρική.
IΣTOPIA και Κοχύλι
Η επιστημονική μελέτη των οστράκων ξεκινά στην αρχαία Ελλάδα τον 4ο π.X.
αιώνα από τις εργασίες του Αριστοτέλη και του Θεόφραστου. O Αριστοτέλης,
πρωτοπόρος ζωολόγος, φιλόσοφος και φυσιοδίφης, στην "περί ζώων ιστορία"
περιγράφει με εξαιρετική λεπτομέρεια το διαχωρισμό των μαλακίων σε
"μαλακόστρακα" και "οστρακόδερμα". Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η
Αφροδίτη, η θεά του έρωτα και της ομορφιάς, αναδύθηκε από τη θάλασσα
μέσα από ένα κτένι κοντά στις ακτές της Κύπρου.
Τον 15ο π.X. αιώνα στην Τύρο και τη Σιδώνα, ένα είδος οστράκου χρησίμευε
για την πορφυρή βαφή των ενδυμάτων και αργότερα των χιτώνων των Ρωμαίων
και Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Oι Τύριοι το ονόμασαν Murex purpura και η
οικογένεια των oστράκων αυτών ονομάσθηκε Muricidae. Κατά τον Πλίνιο Γάιο
η διαδικασία αφορούσε το βράσιμο κατακερματισμένων οστράκων και την
εκχύλιση του χρώματος, σε συγκεκριμένους χώρους, τα "Πορφυρεία". Για ένα
γραμμάριο βαφής χρειάζονταν 10.000 πορφύρες.
OIKONOMIA και Κοχύλι
Σε αρκετά νομίσματα στην αρχαιότητα κάποιο όστρακο, συνήθως κτένι ή
μύδι, απει-κονιζόταν στη μία τους όψη. Τέτοια νομίσματα μπορεί να βρει
κανείς στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών.
Η ιδιότητα του όστρακου ως μέσου οικονομικής συναλλαγής στην αρχαιότητα
και σε διάφορες φυλές της Αφρικής, του έδωσε την ευκαιρία να το
αποκαλέ-σουν "Φυσικό Χρήμα" ("Native Money"). Το πρώτο ωοειδές μεταλλικό
νόμισμα που κόπηκε στη Λυδία το 670 π.X. είχε σαν σχήμα του το όστρακο
του γένους των Κυπραϊίδων (Cypraedae). Η Κυπραϊίδα Cypraea moneta
χρησίμευε ως οικονομική μονάδα σε φυλές της Αφρικής. Στην ανατολική
Αφρική αναφέρεται ότι "κάποτε μία σύζυγος κόστιζε δύο Κυπραϊίδες". Oι
αρχαίοι Αζτέκοι πλήρωναν τον αυτοκράτορα Montesuma με όστρακα. Άραβες
έμποροι και φυλές της δυτικής Αφρικής, από το Benin μέχρι το Timbuktu
και γύρω από τη λίμνη Chad, χρησιμοποιούσαν όστρακα για τις
αγοραπωλησίες τους: "sasipari" στη Νέα Γουινέα, "diwara" και "rongo" στα
νησιά της Μαλαισίας και "wampum" στους Ινδιάνους.
Το wampum χρησιμοποιήθηκε στη Virginia από Ινδιάνους της Αμερικής την
εποχή 1606-1612. Ένας πήχυς wampum μήκους 18 ιντσών αντιστοιχούσε σε έξι
πένες. Τα wampum ήταν δίθυρα όστρακα, κομμένα σε κυλινδρικά σχήματα. Τα
άσπρου χρώματος ήταν μικρής αξίας, ενώ τα πορφυρά είχαν μεγαλύτερη αξία
συναλλαγής. Χρησιμοποιούνταν μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα.
MOYΣIKH - XOPOΣ και Κοχύλι
 Πολλοί πρωτόγονοι λαοί της Αφρικής, ακόμη και σήμερα, χρησιμοποιούν
μικρά όστρακα σε ζωνοειδείς περιτυλίξεις του σώματός τους για
ιεροτελεστίες και χορούς.
Μέσα στους αιώνες το όστρακο Τρίτων (Charonia Tritonis), κοινώς
"μπουρού", χρησίμευε σαν μουσικό όργανο. Το όνομα προέρχεται από το θεό
της θάλασσας Τρίτωνα, γιο του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης. Υπάρχει ένα
υπέροχο άγαλμα του Τρίτωνα, έργο του Bernini, στην πλατεία Barberini της
Ρώμης,
το οποίο θεωρείται ένα από τα γλυπτά αριστουργήματα μπαρόκ της
εποχής.
ΘPHΣKEIA και Κοχύλι
Το όστρακο Pecten Jacobaeus, το γνωστό μεγάλο κτένι, αποτέλεσε
θρησκευτικό σύμβολο εισαχθέν από τον Απόστολο Ιάκωβο, έμβλημα που
συναντάται στη γλυπτική, ζωγραφική και αρχιτεκτονική της Αναγέννησης. Το
βρίσκει κανείς ως διακοσμητικό στοιχείο εσωτερικών και εξωτερικών χώρων
καθολικών εκκλησιών ή στα ξυλόγλυπτα τέμπλα του Ιερού Oρθοδόξων
Εκκλησιών.
Κατά τη χριστιανική θρησκεία το Pecten Jacobaeus συμβόλιζε την αγνότητα,
την ανάσταση, τη λύτρωση και τη συγχώρεση, ενώ κατά την εποχή Rococo
(18ος αιώνας) την αισθητική, την ομορφιά και τη διακόσμηση.
APXITEKTONIKH και Κοχύλι
Συχνά στην εποχή της Αναγέννησης και κατά τη διάρκεια των τελευταίων
Ρωμαϊκών χρόνων διάφορα κυρτώματα τοίχων ή αετώματα φέρουν τη μορφή
κοχυλιών.
Το "Σπίτι των Κοχυλιών" (Casa de las Conchas) στη Σαλαμάγκα της Ισπανίας
κτίσθηκε στις αρχές του 16ου αιώνα και είναι αφιερωμένο στον Απόστολο
Ιάκωβο (St. James). Η εξωτερική του επιφάνεια είναι καλυμμένη με
εκατοντάδες όστρακα σκαλισμένα σε πέτρα.
Η είσοδος του Δημαρχείου της Toulon, που χτίστηκε το 1656, φέρει στην
πρόσοψή της δύο υποστυλώματα, όπου παριστάνεται ο Άτλας να αναδύεται
μέσα από ένα σύμπλεγμα κοχυλιών.
ZΩΓPAΦIKH και Κοχύλι
Στην περίοδο της Αναγέννησης η παρουσία του κοχυλιού στη ζωγραφική είναι
σημαντική τόσο από άποψη συχνότητας του θέματος, όσο και από άποψη
αισθητικής αρτιότητας. Στη χρησιμοποίησή του πρωτοστατούν οι Oλλανδοί
ζωγράφοι.
Από τους ζωγράφους που χρησιμοποίησαν το κοχύλι στους πίνακές τους,
επιγραμματικά αναφέρουμε τον S. Botticelli με το περίφημο έργο του η
"Γέννηση της Αφροδίτης" (1480), τον J. del Zucchi με τον πίνακα "Oι
θησαυροί της θάλασσας" (1590 στην γκαλερί Borghese της Ρώμης), τον E. de
Critz (1645), τον P. Paul Rubens (1625), τους Oλλανδούς D. van
Gelder, F. H. Francken (1619), van der Ast, (1656), Rembranat (1650)
και A. van Beyeren (1690).
Από τους νεότερους ζωγράφους θα πρέπει να αναφέρουμε τον Matisse (1940),
τον O. Redon (1912), καθώς και τους Έλληνες γνωστούς μας ζωγράφους Ν.
Βώκο (1859-1902), τον Δ. Γαλάνη (1879-1966) και τους πιο
σύγχρονους Δ. Μυταρά (Αθήνα), S. Mayer-Χριστοπούλου (Ναύπλιο) και τον
ποιητή Oδ. Ελύτη με την ιδιαιτερότητα της ζωγραφικής του τέχνης.
ΛOΓOTEXNIA και Κοχύλι
Η ομορφιά των κοχυλιών δεν ήταν δυνατό ν' αφήσει ασυγκίνητους τους
λογοτέχνες - πεζογράφους και ποιητές - Έλληνες και ξένους.
Από τους πεζογράφους τελείως ενδεικτικά μπορούμε ν' αναφέρουμε τη
Rosamunde Pilscher ("Ψάχνοντας για κοχύλια") και από τους Έλληνες τον
Ηλ. Βενέζη ("Αιγαίο", "Ωκεανός" κ.α.), τον Α. Καρκαβίτσα ("Λόγια της
πλώρης").
Εκείνους όμως που κυρίως γοήτευσαν και ενέπνευσαν τα όστρακα με την
ομορφιά τους είναι οι ποιητές. Oι περισσότεροι αναφέρονται στα κοχύλια
είτε κυριολεκτικά είτε μεταφορικά, δημιουργώντας εικόνες απαράμιλλου
κάλλους.
Ταξίδευε σ' άκρες ιωνικές, σ' άδεια κοχύλια θεάτρων....
(Γ. Σεφέρης, Ημερολόγιο Καταστρώματος, Γ').
Τα μάτια σου δύο τραγικά κοχύλια.....
(Γ. Σεφέρης, Τρία κρυφά ποιήματα).
Κοχύλια γιομισμένα νερό απ' το ηλιοβασίλεμα....
(Νικηφ. Βρεττάκος, Τα ποιήματα, τομ. Α).
Τίποτα πια
Μονάχα η θάλασσα σφυρίζοντας.
Ένα μεγάλο κοκύλι
Στο στόμα του ορίζοντα
(Τίτος Πατρίκιος, Ποιήματα Ι, 1948-1954)
Ένα ψαλίδι φεγγαριού
κόβει θαλάσσια κρίνα
κι ένα αλητάκι σπάρος
φυσώντας ξεφυσώντας
παίζει τη φυσαρμόνικα
έξω από τη μισόκλειστη
γρίλλια μιας αχιβάδας (Γ. Ρίτσος)
Αναφορές - εικόνες σε κοχύλια συναντά κανείς και στον Α. Εμπειρίκο, στο
Ν. Καββαδία αλλά και στα τραγούδια του Λευτέρη Παπαδόπουλου ή στο
Federico Garcia Lorca.
Περισσότερο απ' όλους όμως φαίνεται να γοητεύεται ο Oδ. Ελύτης. Στο έργο
του - ποιητικό και ζωγραφικό - βλέπομε συχνά να επανέρχεται μαζί με το
φως, τη θάλασσα και τον ουρανό, το κοχύλι.
Πώς να χωρέσει ο ουρανός σε μια κοχύλα ρόδινη.... (Ήλιος ο
πρώτος).
Καθώς γλυκά φυσά ουρανός μεσ' σ' αδειανό κοχύλι....
(Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας).
Τρίμματα χοχλιδιών στον ήλιο...
(Έξη και μια τύψεις για τον ουρανό).
Bουή από πελαγίσιον κόχυλα...
(Μαρία Νεφέλη).
Εγώ έχω δει παρθένες κι έχω ανοίξει
το χνουδερό τους όστρακο να βρω το μέσα μέρος
το μέρος της καταστροφής και του θανάτου (Μικρός Ναυτίλος).
Αλλά στην ποίηση η αγάπη και ο έρωτας βρήκαν το σύμβολό τους στο κοχύλι. O Γ. Σεφέρης γράφει:
Δεν ήταν άλλη η αγάπη μας
Έφευγε ξαναγύριζε και μας έφερνε
Ένα χαμηλωμένο βλέφαρο πολύ μακρινό
Ένα χαμόγελο μαρμαρωμένο, χαμένο
Μέσα σε πρωινό χορτάρι
Ένα παράξενο κοχύλι που δοκίμαζε
Να το εξηγήσει επίμονα η ψυχή μας. (Φυγή)
....Ω να μπορούσαμε ν' αγαπήσουμε
τουλάχιστο σαν τις μέλισσες
όχι σαν τα περιστέρια
τουλάχιστο σαν τα κοχύλια
όχι σαν τις σειρήνες..... (Σάββατο)
Τα νέα κορμιά περάσαν απ' εδώ, τα ερωτευμένα
Παλμοί στους κόλπους, ρόδινα κοχύλια και τα σφυρά
Τρέχοντας άφοβα πάνω στο νερό
Κι αγκάλες ανοιχτές για το ζευγάρωμα του πόθου. (Σαλαμίνα της Κύπρος.)
ΔIAKOΣMHΣH και Κοχύλι
Πέρα από τις υπηρεσίες που έχει προσφέρει το κοχύλι στην ίδια την
Αρχιτεκτονική, ο ρόλος του στη σύγχρονη διακόσμηση σπιτιών ή
επαγγελματικών χώρων, όπως εστιατόρια, ξενοδοχεία, boutique, κλπ,
συγκεντρώνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Το σαλόνι, η κουζίνα και το μπάνιο είναι οι κύριοι χώροι ενός σπιτιού,
ακόμη και αστικών πόλεων που φιλοξενούν ωραία κομμάτια κοχυλιών. Επίσης
διάφοροι χώροι ξενοδοχείων, κυρίως παραθαλασσίων, όπως και εστιατορίων
που σερβίρουν θαλασσινά, έχουν ως βασικό διακοσμητικό τους στοιχείο το
όστρακο. Γι' αυτούς τους λόγους επιχειρήσεις και καταστήματα που
εμπορεύονται το κοχύλι ελκύουν καθημερινά αμέτρητους πελάτες, θαυμαστές
του ωραίου.
ΔIAΦHMIΣH και Κοχύλι
Η διαφήμιση φαίνεται και αυτή να επηρεάζεται σημαντικά από τη
σαγηνευτική ομορφιά του κοχυλιού ή αν θέλετε αλλιώς, το κοχύλι με την
αίγλη του δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο από αυτήν. Όπως και να το
δει κανείς, το ίδιο κάνει! Η ομορφιά υπάρχει για να δείχνεται!
Αρώματα και κοσμήματα διαφημίζονται σήμερα διεθνώς με έμβλημά τους
κάποιο κοχύλι, συνήθως κάποιο ελκυστικό κτένι ή κάποιο ναυτίλο.
Επιχειρήσεις φέρουν σαν έμβλημά τους το κοχύλι, όπως π.χ. η Εταιρεία
Πετρελαίου Shell, η οποία προτίμησε να την εκπροσωπεί το πορτοκαλί
κτένι. Επίσης διαφημίσεις ξενοδοχείων, αεροπορικών εταιρειών,
εστιατορίων, καταστημάτων με ενδύματα ή άλλα γυναικεία είδη, σιγαρέτων,
αλκοολούχων ποτών κλπ, επιλέγουν δίπλα στο αντικείμενο διαφήμισης και τη
φίρμα τους, να προβάλλουν κάποια συνηθισμένα ή σπάνια όστρακα.
MAΓEIPIKH και Κοχύλι
Μολονότι η σχέση μαγειρικής και οστράκου φαίνεται εκ πρώτης όψεως
κατανοητή και αναμενό-μενη, η ποικιλία και το βάθος της σχέσης αυτής δεν
είναι και τόσο απλή.
Η απόλαυση του ωραίου, έστω και γευστικά, απαιτεί προϋποθέσεις. Η παρασκευή απαιτεί φαντασία - πράγμα όχι εύκολο -, διότι τόσο αυτός που
θα το ετοιμάσει, όσο και αυτός που θα το γευτεί, δεν είναι απλά ζώντες
οργανισμοί. Είναι εκείνοι που θα φέρουν και θα γευθούν το βυθό της
θάλασσας με όλο του το μεγαλείο στο τραπέζι. Είναι εκείνοι που το
"κέντρο" της γεύσης τους εξελίχθηκε μέσα από τις Τέχνες της Αναγέννησης.
Είναι εκείνοι που ξέρουν να εκμεταλλεύονται κάποιες κρυφές ιδιότητες των
οστράκων για συνέχιση της ζωής.
Η τέχνη του μαγειρέματος των οστράκων είναι ποικίλη και εκστατική. Αλλά
μετά την παραπάνω εισαγωγή, νομίζω ότι κάθε παραπέρα περιγραφή συνταγών,
θεωρείται όχι μόνο περιττή αλλά ενδεχομένως και ανιαρή.
|